Ποια είναι η σωστή απάντηση στην ερώτηση: τι χρειαζόμαστε τελικά; Καλύτερα φάρμακα ή καλύτερη νομοθεσία για την ευρεία και ταχεία, αμέσως μετά την παραγωγή, κυκλοφορία τους; Σίγουρη η αυθόρμητη απάντηση είναι καλύτερα φάρμακα. Με μια πιο προσεκτική ματιά όμως θα δούμε ότι η ύπαρξη του κατάλληλου ρυθμιστικού και νομοθετικού πλαισίου για την έγκριση και κυκλοφορία των νέων φαρμάκων, είναι καταλυτική. Φαίνεται μάλιστα, ότι η "κουλτούρα", αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο συγκεκριμένος όρος, έγκρισης φαρμακευτικών προϊόντων, είναι διαφορετική στην Ευρώπη από ό,τι στις ΗΠΑ. Σε μια εποχή που η στοχευμένη θεραπευτική μέσω της νανοτεχνολογίας βρίσκεται σε συνεχή ανοδική πορεία και που ο τομέας της Φαρμακευτικής Νανοτεχνολογίας δίνει προτεραιότητα στην έρευνα και ανάπτυξη "ευφυών" νανοσυστημάτων (smart devices) για την μεταφορά και παράδοση φαρμακομορίων σε πάσχοντες ιστούς-"στόχους", η παραγωγή αυτών αλλά και ή άδεια για την κυκλοφορία τους βρίσκεται κάτω από την εφαρμογή και συμμόρφωση αυστηρών κανόνων ασφάλειας των διεθνών ρυθμιστικών οργανισμών έγκρισης.

"Στις Η.Π.Α, ο Food and Drug Administration (FDA), στην Ευρώπη ο European Medicine Agency (EMA), αλλά και στην Ελλάδα ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ), απαιτούν αυστηρές προδιαγραφές και ολοκληρωμένους φακέλους κατάθεσης πριν την έγκριση των νανοφαρμάκων, ενώ οι έλεγχοι των μονάδων παραγωγής γίνονται με τα αυστηρότερα κριτήρια", εξηγεί ο Κωνσταντίνος Ν. Δεμέτζος, Καθηγητής Φαρμακευτικής Νανοτεχνολογίας, Διευθυντής του Εργαστηρίου της Φαρμακευτικής Τεχνολογίας της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος της Ελληνικής Φαρμακευτικής Εταιρίας (ΕΦΕ). Ο όρος "ευφυή" συστήματα χρησιμοποιείται για να περιγράψει αόρατους από τις ανθρώπινες αισθήσεις νανορομποτικούς φορείς, με διαστάσεις του ενός δισεκατομμυριοστού του μέτρου, που μεταφέρουν φαρμακευτικές ουσίες, για να τις αποδεσμεύσουν σε συγκεκριμένα σημεία-«στόχους», προκειμένου να επιτευχθεί θεραπεία, μειώνοντας έτσι την τοξικότητα και ελαχιστοποιώντας τις ανεπιθύμητες ενέργειες. Αυτό το ρομποτικό σύστημα (που μπορεί να αποτελείται π.χ από θερμο-ευαίσθητα λιποσώματα), με εξωτερική χορήγηση θερμότητας (συγκεκριμένα με εφαρμογή Ραδιοσυχνοτήτων) εκτελεί την αποδέσμευση του αντικαρκινικού φαρμάκου στο χρόνο που απαιτείται. "Κατά την έγκριση των νανοφαρμάκων ελέγχονται, για παράδειγμα, αυστηρά τα βιοϋλικά τα οποία χρησιμοποιούνται για την παραγωγή π.χ. λιποσωμιακών φορέων βιοδραστικών μορίων που είναι τα λιπίδια. Αυτά είναι βιοσυμβατά με τον ανθρώπινο οργανισμό μια και αποτελούνται και από συστατικά των κυτταρικών μας μεμβρανών (ονομάζονται δε, και βιο-εμπνευσμένα συστήματα γιατί μιμούνται την αριστεία της οργάνωσης της φύσης). Επίσης υλικά όπως τα πολυμερή ελέγχονται για την τοξικότητα τους πριν οδηγηθούν στην παρασκευή και στην παραγωγή πολυμερικών φορέων βιοδραστικών μορίων", συμπληρώνει ο καθηγητής. Το νομοθετικό πλαίσιο έγκρισης νανοτεχνολογικών και νανο-βιοτεχνολογικών φαρμάκων είναι συνεχώς μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο. Η ανάπτυξη νανοτεχνολογικών προϊόντων υψηλής τεχνολογίας ακόμα και για απλές καθημερινές εφαρμογές, δημιουργεί την ανάγκη ύπαρξης ενός ευέλικτου νομοθετικού πλαισίου, το οποίο θα έχει την δυναμική της εξέλιξης της τεχνολογίας. "Μέχρι σήμερα τα αντανακλαστικά των κοινωνικών ομάδων στον τομέα της ασφαλούς χρήσης των προϊόντων νανοτεχνολογίας, είναι ακόμα πολύ ασθενή. Φαίνεται ότι η ενημέρωση του κοινού είναι ακόμα σε αρχικό στάδιο και έχει περιορισθεί κυρίως σε επιστημονικές αναφορές και άρθρα, τα οποία η κοινωνία δυσκολεύεται να τα κατανοήσει", λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Δεμέτζος.

Νανο-ομοειδή φάρμακα: ένα καινούργιο πεδίο που χρήζει μεγάλης επιστημονικής συζήτησης

Για το υπερμοριακό νανοσύστημα αναγνώρισης μοριακών "στόχων" χρησιμοποιείται πια η πιο σύγχρονη τεχνολογία. Κύριοι δομικοί επιστημονικοί λίθοι σε αυτές τις καινοτόμες στρατηγικές μορφοποίησης των φαρμάκων είναι η βιοφυσική και η θερμοδυναμική. Η καινοτομία πλέον αφορά στους φορείς μεταφοράς βιομορίων ("ευφυή" συστήματα) και στηρίζεται στη μορφοποίηση των βιομορίων, η οποία τους προσδίδει τις καινοτόμες ιδιότητες. Όμως τα πρωτότυπα νανοφάρμακα έχουν και αυτά τα "αντίγραφά" τους, που ονομάζονται νανο-ομοειδή (nanosimilar) φάρμακα και τα οποία, με βάση την βιβλιογραφία, θεωρούνται νέα φαρμακευτικά προϊόντα. Προς αυτήν την κατεύθυνση στρέφεται πια και η έρευνα. Τα συγκεκριμένα συνδυάζουν και αυτά την δραστική ουσία με ένα νανοφορέα (νανορομποτικό σύστημα) μέσα στον οποίο είναι εγκλωβισμένη για να μεταφερθεί σε κύτταρα "στόχους". Αυτός ο νανορομποτικός φορέας όμως χρήζει ιδιαίτερης μελέτης ως προς τις ιδιότητες του, ώστε να αποκαλυφθεί πλήρως η σημαντική συνεισφορά του στην θεραπεία π.χ του καρκίνου και άλλων σοβαρών νόσων. Από την άλλη, η υψηλή τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την παρασκευή των νανοτεχνολογικών φαρμάκων, είναι αυτή η ίδια που λειτουργεί και ως ανασταλτικός παράγοντας στην παραγωγή "αντιγράφων" των πρωτότυπων νανοφαρμάκων μετά την λήξη των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας δηλ. των πατεντών. Η δυνατότητα παραγωγής "ακριβούς αντίγραφου" (identical to prototype) είναι αδύνατη και άρα η έννοια της "ομοιότητας" (similarity) αλλά και του νανο-ομοειδούς (nanosimilar), φαίνεται να αποτελεί πεδίο για μεγάλη επιστημονική συζήτηση. Η μεθοδολογία για την απόδειξη της ομοιότητας του "αντίγραφου" του νανοφαρμάκου με το πρωτότυπο , δεν μπορεί να είναι ή ίδια όπως στην περίπτωση των "γενόσημων"’ φαρμάκων αλλά και στην περίπτωση των βιοομοειδών δηλ των βιοτεχνολογικών "αντιγράφων". Φαίνεται λοιπόν, πως απαιτείται μια εντελώς νέα προσέγγιση για την έγκριση των "αντιγράφων" νανοτεχνολογικών φαρμάκων από τους ρυθμιστικούς μηχανισμούς που αναφέρθηκαν παραπάνω. "Θεωρώ ότι αυτή η προσέγγιση είναι σημαντική διότι μπορεί να πυροδοτήσει συζητήσεις σε εγκριτικούς μηχανισμούς όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων(European Medicines Agency, EMA) προβάλλοντας ως αναγκαιότητα την δημιουργία ασφαλούς εγκριτικού πλαισίου, βάσει του οποίου θα εγκρίνονται τα "αντίγραφα" φάρμακα των νανοφαρμάκων, όχι ως γενόσημα, αλλά ως νανο-ομοειδή προβάλλοντας την έννοια της "ομοιότητας" (similarity) μεταξύ του πρωτοτύπου και του "αντιγράφου". Η έννοια της "ομοιότητας" απαιτεί επιστημονικές διευκρινίσεις και υψηλής τεχνολογίας εργαλειοθήκη και η απόδειξή της είναι πολυπαραγοντική και υψηλού κόστους. Η αυτό-οργάνωση των νανορομποτικών συστημάτων που θα μεταφέρουν τις δραστικές ουσίες , είναι μια προσπάθεια αντιγραφής των μηχανισμών της φύσης. Αλλά απόλυτη αντιγραφή δεν υπάρχει.

Η έννοια της "ομοιότητας" λοιπόν προβάλλεται ως μια προσέγγιση ασφαλούς παραγωγής υψηλής τεχνολογίας "αντιγράφων" των νανοφαρμάκων δηλ. των νανο-ομοειδών (nanosimilars)", λέει ο καθηγητής, ο οποίος συμπληρώνει ότι η εμπορική εκμετάλλευση των προϊόντων της νανοτεχνολογίας στις Η.Π.Α, είναι σαφώς ταχύτερη συγκριτικά με αυτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε). "Στις Η.Π.Α., ήδη κυκλοφορεί στην αγορά από το 2013 ένα νανοτεχνολογικό "αντίγραφο" του πρωτότυπου νανοφαρμάκου για τον καρκίνο (λιποσωμιακή δοξορουβικίνη), το οποίο έχει εγκριθεί ως γενόσημο σε αντίθετη λογική με αυτή την οποία αναφέραμε προηγουμένως δηλ. των νανο-ομοειδών. Στην Ευρώπη δεν κυκλοφορούν ως "γενόσημα" τα "αντίγραφα" νανοτεχνολογικών φαρμάκων και αυτό φαίνεται ότι δημιουργεί σκεπτικισμό στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στους εγκριτικούς μηχανισμούς όσον αφορά την εγκριτική διαδικασία ή την δημιουργία νέου νομοθετικού πλαισίου εγκρίσεως ‘αντιγράφων’ των νανοφαρμάκων των οποίων οι πατέντες ολοκληρώνουν τον κύκλο ζωής τους ", εξηγεί ο Έλληνας ερευνητής. Το εργαστήριο της Φαρμακευτικής Νανο-τεχνολογίας στο οποίο ηγείται ο ίδιος, εργάζεται περίπου 20 χρόνια πάνω στην έρευνα και στη μελέτη νανοφαρμάκων και συμμετέχει ουσιαστικά με δημοσιεύσεις και προτάσεις στις ανοικτές πλατφόρμες διαβούλευσης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΑ), προσπαθώντας τεκμηριωμένα να συμβάλει προς την κατεύθυνση δημιουργίας ενός νομοθετικού πλαισίου για την έγκριση ασφαλών και αποτελεσματικών νανοφαρμάκων αλλά και των "αντιγράφων" αυτών τα οποία θεωρούνται ότι εντάσσονται στα νανο-ομοειδή. "Φαίνεται ότι σαφώς χρειάζεται και απαιτείται περισσότερη διερεύνηση και επιστημονική μόχλευση πάνω στα όσα αναφέρθηκαν. Πρόσφατα δημοσιεύσαμε σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό, άρθρο στο οποίο προτείνεται μία συμπληρωματική αλλά και ουσιαστική, κατά την γνώμη μου, μέθοδος που θα πρέπει να αποτελεί στάδιο της διαδικασίας ανάπτυξης νανοφαρμάκων και να συμπεριλαμβάνεται στον φάκελο κατάθεσης για έγκριση από τον ελεγκτικό μηχανισμό. Βεβαίως το ίδιο αφορά και στα "αντίγραφα" δηλ. τα νανο-ομοειδή φάρμακα, με στόχο να διασφαλίζεται μέσω της εγκριτικής διαδικασίας η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα τους. Πιστεύω, ότι η ανάπτυξη συμμαχιών μεταξύ της Ευρωπαϊκής πολιτικής στις νέες τεχνολογίες (New Health Technologies, NHT), της κοινωνίας και των εγκριτικών μηχανισμών των φαρμάκων και των προϊόντων υγείας, θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Η συνεργασία της κοινωνίας και των κοινωνικών ομάδων με τους επιστήμονες και τα επιστημονικά επιτεύγματα, θα οδηγήσουν σε συμπόρευση του νομοθετικού πλαισίου εγκρίσεως φαρμάκων με τις επιστημονικές εξελίξεις και σε νέες νομοθετικές ρυθμίσεις οι οποίες θα συμβάλλουν στην μεγαλύτερη ασφάλεια και αποτελεσματικότητα των καινοτόμων φαρμακευτικών προϊόντων", καταλήγει ο καθηγητής. Να θυμίσουμε ότι ο πρόεδρος της Ελληνικής Φαρμακευτικής Εταιρείας (ΕΦΕ) Καθηγητής Φαρμακευτικής Νανοτεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Κωνσταντίνος Ν. Δεμέτζος εκλέχτηκε πριν ένα περίπου χρόνο μέλος του διοικητικού συμβουλίου (executive committee-ExCo) της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακευτικών επιστημών (EUFEPS) και ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο για το συντονισμό των επιστημονικών δικτύων. Η ιδιότητα του αυτή σε Ευρωπαϊκό επίπεδο του δίνει την δυνατότητα παρακολούθησης των εξελίξεων σε επιστημονικό επίπεδο αλλά και στο νομοθετικό πλαίσιο των διαδικασιών έγκρισης φαρμάκων υψηλής τεχνολογίας. Επίσης ως προσκεκλημένος ομιλητής σε Διεθνή επιστημονικά συνέδρια προβάλλει τις παραπάνω επιστημονικές απόψεις πυροδοτώντας επιστημονικές συζητήσεις στο αντικείμενο όχι μόνο της ανάπτυξης και παραγωγής αλλά και των διαδικασιών έγκρισης νανοτεχνολογικών προϊόντων και φαρμάκων. Ο ίδιος θα αναφερθεί εκτενώς στο θέμα των νανοτεχνολογικών φαρμακευτικών προϊόντων και νομοθετικό πλαίσιο χρήσης τους κατά την ανοικτή στο κοινό, ημερίδα με τίτλο: «ΝΑΝΟΪΑΤΡΙΚΗ - ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ, καινοτόμες θεραπείες και φάρμακα για τον καρκίνο», που διοργανώνεται στην Αθήνα, υπό την αιγίδα της Ελληνικής Φαρμακευτικής Εταιρίας (ΕΦΕ), στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Νανοϊατρικής κατά του καρκίνου στην Ελλάδα την Τετάρτη, 3 Φεβρουαρίου 2016, στις 09:30 π.μ. στο Μαγγίνειο (Μεγάλο) Αμφιθέατρο του Αρεταίειου Νοσοκομείου, στην Αθήνα. Η ημερίδα τελεί επίσης υπό την αιγίδα του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και του Georgetown Alumni Club of Greece και η είσοδος σε αυτήν είναι ελεύθερη.

Βιβλιογραφία

-Δεμέτζος Κ. Φαρμακευτική Νανοτεχνολογία:Βασικές Αρχές και Πρακτικές Εφαρμογές, Επιστημόνικες Εκδόσεις Παρισιάνου, Αθήνα, 2014.

-Demetzos C., Pippa Ν., Fractal geometry as a new approach for proving nanosimilarity: a reflection note. International Journal of Pharmaceutics, 2015, 483(1-2):1-5.