«Η ευτυχία κολλάει σαν τη γρίπη!». Λες; Αναρωτιόμουν και εγώ πριν τον γνωρίσω, μέχρι τη στιγμή που μου το επιβεβαίωσε ο ίδιος εντελώς τυχαία στο χώρο του μακιγιάζ, λίγο πριν βγει στον «αέρα», προσκεκλημένος σε εκπομπή της κρατικής τηλεόρασης. Ήταν μόλις λίγα εικοσιτετράωρα αφότου είχε φτάσει στην Αθήνα, για να παρουσιάσει σε μεγάλο κεντρικό βιβλιοπωλείο, το πολυσυζητημένο βιβλίο του με τίτλο «Συνδεδεμένοι» (‘‘Connected’’). Το βιβλίο είχε μεταφραστεί και στα ελληνικά και εμπεριείχε τα συμπεράσματα των ερευνών του πάνω στα κοινωνικά δίκτυα. Για μένα αυτή ήταν η μία και μοναδική ευκαιρία να του μιλήσω, αφού μετά την εκπομπή θα αναχωρούσε αμέσως για τις ΗΠΑ. Ο Ελληνοαμερικανός ερευνητής είναι ένας από τους 20 κορυφαίους επιστήμονες στον κόσμο και ένα από τα 100 πρόσωπα που, σύμφωνα με το περιοδικό TIME, επηρεάζουν περισσότερο τους ανθρώπους. Έχει κερδίσει τον τίτλο του πιο ανατρεπτικού μυαλού στις ΗΠΑ, γιατί υποστηρίζει πως όλοι μπορούμε να ευτυχίσουμε αρκεί να συνειδητοποιήσουμε την αξία του να είμαστε… «συνδεδεμένοι». Αυτό που διέκρινα σε αυτόν τον άνθρωπο με το πολύ γοητευτικό παρουσιαστικό, εκτός από τη χαρά που έβγαινε από μέσα του και τον ενθουσιασμό ενός παιδιού, ήταν το πάθος με το οποίο μιλούσε. Πίστευε πολύ αυτά που υποστήριζε και ήταν σχεδόν σίγουρος για την εγκυρότητά τους. Ακόμη αμφιβάλλω αν κατάλαβε τη διαφορά του να μιλά με ένα δημοσιογράφο ή με έναν οποιονδήποτε συνομιλητή. Άλλωστε, έχω την αίσθηση ότι δεν τον πολυενδιέφερε κιόλας. Περισσότερο τον ενδιέφερε να κάνει κατανοητό το ότι, για να μάθουμε ποιοι είμαστε, θα πρέπει να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε με τους άλλους…!

Γεννιόμαστε σε συγκεκριμένες οικογένειες κι έχουμε συγγενείς που δεν τους επιλέγουμε, γνωρίζουμε ανθρώπους στο σχολείο και αναπτύσσουμε επαγγελματικές σχέσεις. Συνάπτουμε φιλίες με άτομα που μένουν κοντά μας, επιλέγουμε φίλους που μας μοιάζουν και γνωρίζουμε το έτερον ήμισυ μέσω φίλων. Όλες αυτές είναι βασικές παρατηρήσεις του κοινού νου για τον κόσμο μας. Ωστόσο, καθώς στην πορεία της ζωής μας όλοι αλληλεπιδρούμε με πολλούς άλλους και καθένας από αυτούς τους άλλους αλληλεπιδρά επίσης με άλλους, συγκροτούμε τον εαυτό μας μέσα σε ένα είδος απέραντου ανθρώπινου ιστού, που έχει ασύλληπτες ιδιότητες. Ιδιότητες που μας επηρεάζουν όλους μας με τρόπους που αδυνατούμε να ελέγξουμε. Έτσι τα κοινωνικά μας δίκτυα - οι φίλοι μας, οι φίλοι των φίλων μας, ακόμη και οι φίλοι των φίλων των φίλων μας (εντελώς άγνωστοι σε μας) - μπορούν να επηρεάσουν τα συναισθήματα, την υγεία, την ευμάρεια, τις πολιτικές μας απόψεις και πολλά άλλα που δε φανταζόμαστε.Τα κοινωνικά δίκτυα είναι συναρπαστικά, είναι τόσο σύνθετα και πολύπλοκα, αλλά και πανταχού παρόντα, σε σημείο που να αναρωτιέται κάποιος: Ποιος είναι ο σκοπός τους; Γιατί συμμετέχουμε σε αυτά; Πώς διαμορφώνονται; Με ποιον τρόπο επηρεάζουν τη ζωή μας; Τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα τις δίνει ο καθηγητής Νικ Χρηστάκης μέσα στο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά με τον τίτλο «Συνδεδεμένοι». «Τα κοινωνικά δίκτυα είναι το μυστικό της εξέλιξής μας και το κλειδί να κάνουμε καλύτερη την κοινωνία μας», εξηγεί ο ίδιος. Και συνεχίζει: «Αγωνιζόμαστε να κρατάμε ζωντανά αυτά τα δίκτυα, επειδή τα καλά πράγματα που κυκλοφορούν μέσα σε αυτά είναι περισσότερα από τα κακά».

Κύριε καθηγητά, σύμφωνα με την έρευνά σας, οι άνθρωποι δημιουργούν κοινωνικά δίκτυα για να μεταδίδουν χαρά, καλοσύνη, χρήσιμες ιδέες και σκέψεις, παρά κακία και βίαιες συμπεριφορές, και ίσως στο μέλλον η κατανόηση της λειτουργίας των κοινωνικών δικτύων μπορέσει να δώσει λύση στα περισσότερα από τα προβλήματά μας. Με τη θεωρία σας προκαλέσατε μεγάλη εντύπωση, αλλά διαθέτετε τα στοιχεία να την τεκμηριώσετε;

«Τα τελευταία δέκα χρόνια ερευνώ τα κοινωνικά δίκτυα στα οποία είναι ενταγμένοι οι άνθρωποι. Όλοι έχουμε κοινωνικές επαφές, όλοι συνδεόμαστε με φίλους. Φίλος του φίλου, γνωστός του γνωστού, συγγενής του συγγενή, συνάδελφος του συναδέλφου. Οι άνθρωποι είμαστε συνδεδεμένοι, το ίδιο και η υγεία μας μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Από τα κανάλια αυτά μεταδίδονται και επωφελή, αλλά και βλαβερά στοιχεία. Ο αλτρουισμός, η συμπόνια, η καλοσύνη, η ευτυχία, αλλά και η παχυσαρκία και το κάπνισμα είναι κοινωνικά μεταδιδόμενα. Αν ο σύντροφός σου είναι ευτραφής, θα παχύνεις και συ, αν η παρέα σου καπνίζει, θα καπνίσεις και συ. Οι μελέτες που κάναμε έδειξαν πως αν ο κοινωνικός σου περίγυρος αποτελείται από άτομα που ευτυχούν, τότε κι εσύ έχεις κατά 15% περισσότερες πιθανότητες να ευτυχήσεις».

Εσείς τι ορισμό δίνετε στην ευτυχία;

«Δε θα σας δώσω μια απάντηση φιλοσοφική, η ευτυχία είναι διαφορετική για κάθε άνθρωπο, είναι πώς το αντιλαμβάνεται ο καθένας,. Μπορεί να είναι χαρά, η αίσθηση ότι νιώθεις και είσαι καλά, εσωτερική γαλήνη, οτιδήποτε θέλει ο καθένας».

Έχετε πει πως σε ένα δίκτυο τα καλά πράγματα που κυκλοφορούν είναι περισσότερα από τα κακά. Πώς είστε σίγουρος;

«Καταλήξαμε ότι πρέπει υποχρεωτικά τα καλά να κυκλοφορούν περισσότερο από τα κακά. Για παράδειγμα, αν εμείς είχαμε μια φιλική σχέση κι εγώ ήμουν βίαιος προς εσάς, εσείς θα διακόπτατε τη σχέση μαζί μου κι αυτομάτως θα έσπαγε το δίκτυο. Υπάρχει μια σχέση αλληλεπίδρασης κατά κάποιο τρόπο. Πρέπει η αγάπη να κυκλοφορεί, η καλοσύνη, η ευτυχία, οι καλές ιδέες για να συντηρείται το δίκτυο, αλλιώς θα σπάσει. Από την άλλη πρέπει να υπάρχει το δίκτυο για να κυκλοφορούν οι καλές σκέψεις και ιδέες».

Έχετε διαπρέψει σε δύο διαφορετικούς τομείς, στην Κοινωνιολογία και την Ιατρική, κι έχετε ειδικευτεί στην Παρηγορητική Ιατρική, δηλαδή να ανακουφίζετε ασθενείς που βρίσκονται στα πρόθυρα του τέλους. Εξάλλου, από μια τέτοια ιστορία ασθενούς ξεκίνησε και η έρευνά σας.

«Έτσι ακριβώς είναι. Το 1992 έβλεπα μια ασθενή που βρισκόταν στο τελευταίο στάδιο της ζωής της. Η κόρη της που τη συντηρούσε ήταν κι αυτή ‘‘έτοιμη’’ να πεθάνει από την κατάσταση της μητέρας της. Ο σύζυγος της κόρης υπέφερε το ίδιο, όμως το πιο εντυπωσιακό από όλα ήταν όταν κάποια στιγμή χτύπησε το κινητό μου και στην άλλη γραμμή βρισκόταν ο φίλος του άντρα της κόρης, ο οποίος είχε πάθει κατάθλιψη από την κατάσταση που βίωνε ο φίλος του. Κατάλαβα λοιπόν πως αυτό το γεγονός δεν επηρέαζε μόνο τα άτομα της οικογένειας, αλλά κι ανθρώπους έξω από το σπίτι. Μεταδιδόταν στο δίκτυο».

Έτσι όπως τα αναλύετε διερωτάται κάποιος αν τελικά τα δίκτυα και ο τρόπος που λειτουργούν μπορούν να δώσουν λύση σε συγκεκριμένα προβλήματα που απασχολούν την κοινωνία μας.

«Όχι, δεν είναι πανάκεια τα δίκτυα, μπορούμε να εκμεταλλευτούμε ορισμένες σκέψεις και να λύσουμε κάποια προβλήματα, αλλά όχι όλα.»

Υποστηρίζετε ότι η ευτυχία είναι μεταδοτική, αλλά θα πρέπει να συναναστρεφόμαστε με άτομα που μας κάνουν χαρούμενους. Αυτό δε μας αποτρέπει από ένα είδος «εθελοντισμού», από μια βοήθεια που πρέπει να προσφέρουμε στα δυστυχισμένα άτομα;

«Είναι δύσκολη η απάντηση, αλλά θα προσπαθήσω να σας τη δώσω. Έχουμε δύο άξονες: ο ένας αφορά τη σύνδεσή μας με τον άλλο κι ο άλλος το τι κυκλοφορεί στο δίκτυο. Αυτά τα δύο φαινομενικά δε δουλεύουν πάντα μαζί. Αν κόψεις τη σχέση σου με ένα δυστυχισμένο, αυτομάτως σπας το δίκτυο και δε μεταδίδεις τη δυστυχία, αλλά ταυτόχρονα χάνεις ένα φίλο. Τι είναι καλύτερο; Δυστυχώς, δεν το ξέρουμε πάντα. Οι Αμερικάνοι π.χ. λένε: «Παχαίνεις; Φταίνε οι παχιές φιλίες σου!». Οι Άγγλοι λένε: «Παχαίνουν οι φίλοι σου; Ίσως φταις εσύ!». Κάναμε μια έρευνα για να διαπιστώσουμε τι θα γινόταν αν αυτοί που βάραιναν έκοβαν τις παχιές φιλίες τους. Διαπιστώσαμε ότι δεν έγινε τίποτε προς το καλύτερο. Από τη μια σταματάς να έχεις επαφή με το συναίσθημα, αλλά χάνεις ένα φίλο. Εσύ αποφασίζεις».

Αφού τα δίκτυα έχουν τόση δύναμη μήπως μπορούν μέσα από αυτά να προωθηθούν και άτομα που ίσως δεν αξίζουν ή έχουν λίγες ικανότητες;

«Βεβαίως ναι, ανάλογα με το δίκτυο, με το τι κυκλοφορεί και με το τι θέση έχεις μέσα σε ένα δίκτυο για να επηρεάσεις. Για παράδειγμα, οι πολιτικοί πρέπει να κατέχουν θέση στο κέντρο και να δημιουργούν σχέσεις με τους ανθρώπους, καθώς και η ψήφος είναι μεταδοτική. Πάντως γενικά τα πάντα μέσα σε ένα δίκτυο έχουν τη τάση να μεγεθύνονται. Και ο φασισμός μεγεθύνεται».

Αυτό συνέβη με τον Ομπάμα; Εκμεταλλεύτηκε τη δύναμη των δικτύων;

«Ο Ομπάμα έκανε κάτι πιο έξυπνο. Αντί να συντηρήσει σχέσεις μεταξύ του ίδιου και του πληθυσμού, συντήρησε σχέσεις μεταξύ πληθυσμών, αφού όλοι μεταξύ τους συνεργάζονται».

Τα δίκτυα συνεχώς μεγαλώνουν;

«Όχι πάντα, γιατί οι άνθρωποι πεθαίνουν, οι σχέσεις κόβονται, αλλάζουν οι συνθήκες κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου. Αν το δει κάποιος αναλογικά με την αύξηση του πληθυσμού, θα έλεγε πως ναι, αυξάνεται. Αλλά δείτε, εμείς δε φανταζόμαστε τη ζωή και τα δίκτυα σαν μια στιγμιαία φωτογραφία, αλλά σαν ένα βίντεο μέσα στο χρόνο».

Μπορεί κάποιος να «ζηλεύει» ένα κοινωνικό δίκτυο κάποιου και να μπει μέσα ως «προβοκάτορας»;

«Δεν μπορώ να σας πω αν ζηλεύει ή όχι, θα σας πω όμως για ένα πείραμα που κάναμε κι εσείς θα συμπεράνετε. Πήγαμε σε μια εταιρία και είπαμε στους εργαζόμενους πως έχουν δύο επιλογές, π.χ. εσύ θα κερδίζεις 35.000 δολλάρια το χρόνο κι όλοι οι άλλοι 32.000 ή εσύ 38.000 το χρόνο (περισσότερα δηλαδή) κι όλοι οι άλλοι 41.000. Όλοι επέλεξαν την πρώτη κι ας ήταν λιγότερα τα χρήματα. Είναι αυτό που λέω ο κόσμος προτιμά μεγάλα ψάρια σε μικρή λίμνη κι όχι μικρά σε ωκεανούς που υπάρχουν και φάλαινες. Αντίστοιχο πείραμα κάναμε και σε φοιτητές του Χάρβαρντ. Αν η ομορφιά έχει άριστα το δέκα, τους βάλαμε το δίλημμα: ομορφιά για έναν στο 6 κι όλοι οι υπόλοιποι στο 4 ή ομορφιά για έναν στο 8 κι οι υπόλοιποι στο 10; Και πάλι όλοι συμφώνησαν στην πρώτη επιλογή!».

Ισχυρίζεστε ότι η θέση του καθενός στα κοινωνικά δίκτυα έχει μια γενετική βάση, ότι δηλαδή το όμορφο και το πολύπλοκο πρότυπο των ανθρώπινων διασυνδέσεων εξαρτάται από τα γονίδιά μας σε σημαντικό βαθμό. Ποιοι συμπεριφέρονται καλύτερα στα δίκτυα οι άνδρες ή οι γυναίκες; Άραγε οι γυναίκες έχουν περισσότερη ικανότητα να δημιουργούν φιλίες και να τις συντηρούν σε βάθος χρόνου;

«Εμάς μας ενδιαφέρει ο άνθρωπος κι όχι τόσο το φύλο. Έχουμε αποδείξει ότι οι άνδρες με το γάμο κερδίζουν επτά χρόνια ζωής, ενώ οι γυναίκες δύο. Αν μπορούσαμε δηλαδή να κάνουμε ένα τεράστιο πείραμα και να πάρουμε 10.000 γυναίκες που θα παντρεύονταν τυχαία πρόσωπα κι όχι κατόπιν επιλογής τους, θα βλέπαμε πως μόνο και μόνο η σύνδεσή τους με άνδρες θα τους πρόσφερε επιπλέον δύο χρόνια ζωής. Το ίδιο συμβαίνει και με τους άνδρες, μόνο που αυτοί κερδίζουν επτά χρόνια. Από τη στιγμή που μπαίνουν στο γάμο οι άνδρες ωριμάζουν. Γι αυτό και η πιο κύρια σχέση που μελετούμε και η σημαντικότερη στη ζωή μας είναι αυτή μεταξύ του ζευγαριού κι ύστερα έρχονται οι φίλοι, εξίσου σημαντικοί. Οι σχέσεις μας βοηθούν. Αν είμαι συνδεδεμένος μαζί σου μπορώ και παίρνω ιδέες, συναισθήματα, χρήματα κ.ά. Και θα σας πω και κάτι πολύ αισιόδοξο για όσους είναι ακόμη ανύπαντροι. Στον έρωτα το κοινωνικό δίκτυο διαδραματίζει μεγάλο ρόλο. Αν εσύ έχεις 20 φίλους κι αυτοί έχουν άλλους 20 που κι εκείνοι έχουν άλλους 20, μέσα σε τρεις βαθμούς από σένα έχεις μπροστά σου 8420 πρόσωπα να γνωρίσεις. Η πιθανότητα ένας από αυτούς να είναι ο σύζυγός σου είναι 65-70%. Αλλά δεν τον έχεις γνωρίσει ακόμη. Όμως είναι εκεί έξω και σε περιμένει. Μέσα στα δίκτυα έρχονται κοντά άνθρωποι που πρόκειται να αγαπηθούν».

Μέσα σε ένα δίκτυο μεταδίδονται όλα με τον ίδιο τρόπο;

«Όχι φυσικά, δε μεταδίδονται όλα με τον ίδιο τρόπο, αλίμονο! Πολλά όμως είναι αυτά που μεταδίδονται, οι αυτοκτονικές τάσεις, τα διαζύγια, η απόκτηση μωρού, ο γάμος, η αλλαγή σπιτιού ή αυτοκινήτου. Όμως δε θέλω να περάσει στον κόσμο ότι όλα μεταδίδονται. Ο μηχανισμός μετάδοσης είναι διαφορετικός για κάθε πράγμα, αλλιώς μεταδίδονται οι τάσεις, αλλιώς τα χρήματα, αλλιώς τα μικρόβια. Τα δίκτυα είναι σαν ένα όμορφο καταπράσινο δάσος που όλοι θέλουμε να είμαστε μέσα και να το απολαμβάνουμε. Όμως αν δεν το φροντίσουμε θα μαραζώσει και ίσως καταστραφεί».

Η ευτυχία είναι απόφαση, κύριε καθηγητά;

«Ναι και όχι! Και πάλι εξαρτάται. Δεν μπορείς να πεις σε κάποιον που έχει κατάθλιψη να γίνει ευτυχισμένος. Είναι θέμα συνθηκών. Όμως γενικά να ξέρετε πως η ανθρώπινη επαφή δίνει τη μεγαλύτερη χαρά στη ζωή μας».

Εσάς τι σας κάνει ευτυχισμένο;

«Όταν καταφέρνω να καταλαβαίνω τον κόσμο με τις έρευνές μου, όταν έχω την υγεία μου, όταν είμαι με την οικογένειά μου και τους φίλους μου, όταν πραγματοποιώ τους στόχους μου. Έχω πολλά ακόμη που θέλω να κάνω και είμαι ευτυχισμένος που έχω την ευκαιρία να τα κάνω». Ο καθηγητής δεν ανησυχεί ιδιαίτερα όταν βλέπει γύρω του θλιμμένους ανθρώπους, γιατί, σύμφωνα με την έρευνά του, κατά μέσο όρο, σε κάποια στιγμή της ζωής τους οι άνθρωποι είναι κατά 60% ευτυχισμένοι, όμως επειδή αλλάζουν οι συνθήκες, αυτό το ποσοστό αυξομειώνεται. Το σίγουρο είναι ότι θα ξαναγελάσουν και πάλι.

Λίγα λόγια για τον καθηγητή

Ο Νικόλας Χρηστάκης, είναι γιατρός και κοινωνιολόγος που διεξάγει έρευνα στον τομέα της Βιοκοινωνικής Επιστήμης. Διευθύνει το «Human Nature Lab» στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ και συνδιευθύνει το «Υale Institute for Network Science». Διδάσκει επίσης στα τμήματα Κοινωνιολογίας, Ιατρικής, Οικολογίας και Εξελικτικής Βιολογίας και στο τμήμα Βιοϊατρικής Τεχνολογίας της Σχολής Μηχανικής και Εφαρμοσμένων Επιστημών, στο ίδιο πανεπιστήμιο. Γεννήθηκε στις 7 Μαίου του 1962 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής από Έλληνες γονείς, οι οποίοι είχαν συναντηθεί στο προαύλιο του Γέιλ. Ο πατέρας του Αλέξης Χρηστάκης ήταν πυρηνικός φυσικός με ρίζες από τις Αρχάνες της Κρήτης. Ο Νικόλας Χρηστάκης έζησε από το 1965 ως το 1968 στην Ελλάδα και ύστερα επέστρεψε στην Ουάσινγκτον. Σπούδασε Βιολογία στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, Ιατρική στο Χάρβαρντ από όπου το 1989 απέκτησε διδακτορικό, και Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας. Το 1995 ξεκίνησε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και από το 2001 μέχρι το 2013 δίδαξε στην έδρα της Κλινικής Κοινωνιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Ο Νικόλας Χρηστάκης έχει συγκροτήσει μία ομάδα ονόματι «Christakis Group», η οποία έχει ως στόχο τη διεξαγωγή ερευνών σχετικών με την Κοινωνιολογία και τη σχέση της με τη Γενετική. Μάλιστα, το «Christakis Group» έλαβε το 2008 επιχορήγηση οκτώ εκατομμυρίων από τον Διεθνή Οργανισμό Υγείας. Η έρευνα στο εργαστήριο του καθηγητή Χρηστάκη επικεντρώνεται στη σχέση των κοινωνικών δικτύων και της προσωπικής και κοινωνικής ευημερίας, εμπλέκοντας τους κοινωνικούς, μαθηματικούς και τους βιολογικούς κανόνες που διέπουν τη μορφή σύνδεσης των κοινωνικών δικτύων, καθώς και τις βιολογικές και κοινωνικές συνέπειες του τρόπου με τον οποίο αυτά λειτουργούν για να επηρεάσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές («μετάδοση»). Επιπλέον η ομάδα του καθηγητή διερευνά τις γενετικές βάσεις της ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς και την εφαρμογή των αρχών της κοινωνικής δικτύωσης στην αλλαγή της συμπεριφοράς του πληθυσμού που σχετίζεται με την υγεία, την συνεργασία και την οικονομική ανάπτυξη. Μαζί με το συνεργάτη του, Τζέιμς Φάουλερ, ο δρ. Χριστάκης έχει συγγράψει ένα βιβλίο για τα κοινωνικά δίκτυα με τίτλο: "Συνδεδεμένοι: Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας (“Connected”), το οποίο έχει μεταφραστεί σε σχεδόν είκοσι ξένες γλώσσες και από το 2010 κυκλοφορεί και στη χώρα μας.

[Πηγή](ΕΘΝΟΣ 2010)