Ένας Έλληνας επιστήμονας φέρνει στο φως μέσα από απανθρακωμένους παπύρους της Πομπηίας, την πρώτη καταγραφή της ψυχοθεραπείας της ανθρωπότητας. Ιστορία 1η: 79 μ.Χ. Η ηφαιστειακή έκρηξη του Βεζούβιου κατακαίει την Πομπηία, καθώς και τις γειτονικές πόλεις Σταβίες και Ηράκλειο, επιφέροντας το μαρτυρικό θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Αιώνες μετά, το 1750 περίπου, η αρχαιολογική σκαπάνη ανασύρει στο Ηράκλειο (σημερινό Ερκολάνο) κάτω από τόνους στερεής λάβας, την παραθαλάσσια έπαυλη του αριστοκράτη Καλπούρνιου Πείσωνα, του πεθερού του Ιούλιου Καίσαρα, και μαζί με αυτή δεκάδες αγάλματα και περισσότερους από χίλιους απανθρακωμένους παπύρους, εξαιτίας των οποίων ονομάστηκε και «Βίλα των παπύρων». Σε αυτή την έπαυλη, μεταξύ άλλων, είχε φιλοξενηθεί ο επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Επίκουρου, Έλληνας φιλόσοφος Φιλόδημος, ο οποίος δημιούργησε εκεί μια Επικούρεια Σχολή, έναν Κήπο, διδάσκοντας επί πολλές δεκαετίες επιφανείς Ρωμαίους. Ο ίδιος, ως το θάνατό του, το 35 π.Χ. περίπου, έγραψε πολλά βιβλία σε πάπυρο και άφησε ως κληρονομιά την προσωπική βιβλιοθήκη του στους φίλους του στην έπαυλη. Οι πρώτοι απανθρακωμένοι πάπυροι που ανακαλύφθηκαν θεωρήθηκαν απλά ξύλα που είχαν μετατραπεί σε κάρβουνα. Η επιστημονική παρατήρηση, όμως, έδειξε τελικά ότι ήταν φυτικής προέλευσης, που είχαν διατηρηθεί σε αυτή την απανθρακωμένη κατάσταση λόγω της ατελούς καύσης τους υπό υψηλή θερμοκρασία. Ήταν όμως εύθρυπτοι και οι πρώτες προσπάθειες να ξετυλιχθούν με μαχαίρι από την μία άκρη στην άλλη είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή κειμένων στο εσωτερικό μέρος του παπύρου, καθώς και το ανακάτεμα της σειράς των τμημάτων. Αργότερα ένας μοναχός, ο Αντόνιο Πιάτζιο, επινόησε μία μηχανή με την οποία ξεδιπλώθηκαν πολλοί πάπυροι έως το τέλος του 20ού αιώνα, χωρίς να καταστραφούν. Ακόμη όμως και έτσι, οι ξετυλιγμένοι πάπυροι σπάνια μπορούσαν να διαβαστούν εύκολα με γυμνό οφθαλμό και γι’ αυτό επιστρατεύτηκε η σύγχρονη τεχνολογία διαφορετικής απορρόφησης του φωτός από το μελάνι σε σχέση με τον πάπυρο. Έως τώρα παραμένουν ακόμη κλειστοί τουλάχιστον διακόσιοι πάπυροι με μεγάλο βαθμό απανθράκωσης, καθώς οι ειδικοί προσπαθούν να βρουν την κατάλληλη μέθοδο ανάγνωσης, που θα προκαλέσει την μικρότερη δυνατή φθορά. Το 2015 με αξονική τομογραφία τρισδιάστατης αντίθεσης φάσης πραγματοποιήθηκε η δοκιμαστική ανάγνωση ορισμένων λέξεων σε έναν κλειστό και αρκετά φθαρμένο πάπυρο από συνεργαζόμενους Ιταλούς, Βέλγους και Αμερικανούς ερευνητές.

Τι περιείχαν οι πάπυροι

Στη «Βίλα των παπύρων» ανακαλύφθηκαν χιλιάδες τμήματα της αρχαιότερης σωζόμενης ελληνικής βιβλιοθήκης. Στην πλειονότητά τους τα έργα που βρέθηκαν εκεί είναι ελληνικά, φιλοσοφικά και ειδικότερα επικούρεια. Ένας από τους καλύτερα διατηρημένους παπύρους, που φυλάσσεται σήμερα στη Διεύθυνση των Ερκολανικών Παπύρων στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νεάπολης, ήταν και ο πρώτος που ξετυλίχθηκε. Περιείχε ένα έργο του Φιλόδημου με τίτλο “Περί μουσικής”. Όμως, πολλά βιβλία του Φιλόδημου ήταν ανάμεσα στα κείμενα που διαβάστηκαν μετά από πολυετή προσπάθεια, όπως το “Περί παρρησίας”, το οποίο αποτελεί μια επιτομή της ψυχοπαιδαγωγικής και ψυχοθεραπευτικής διδασκαλίας των Επικουρείων. Το συγκεκριμένο έργο ανασυστάθηκε από 93 μεγάλα τμήματα παπύρων, από 16 μικρά κομμάτια άγνωστης θέσης, καθώς και από 24 σελίδες από τις οποίες λείπουν τμήματα. Ειδικοί από πολλές χώρες εργάστηκαν πάνω στη συρραφή των διαφόρων τμημάτων των απανθρακωμένων παπύρων σε μια πιθανώς σωστή σειρά, με αποτέλεσμα το 1998 να πρωτοδημοσιευτεί το πληρέστερο ανασυγκροτημένο κείμενο, μεταφρασμένο στα αγγλικά από ομάδα πέντε συγγραφέων, και να επανεκδοθεί σε μαζικότερη έκδοση το 2007…

Ιστορία 2η: Στις αρχές του 2008 το μεταφρασμένο στα αγγλικά κείμενο του Φιλόδημου “Περί παρρησίας” φτάνει στα χέρια του Επίκουρου Καθηγητή Νευρογενετικής Χρήστου Γιαπιτζάκη. Ο ίδιος το διαβάζει και αντιλαμβάνεται ότι ταιριάζει με τη σύγχρονη γνωσιακή ψυχοθεραπεία. Έχει ήδη ασχοληθεί επί μια δεκαετία με την Επικούρεια Φιλοσοφία και γνωρίζει χρόνια πριν για την ύπαρξη της μοναδικής αρχαίας ελληνικής βιβλιοθήκης στη «Βίλα των παπύρων» στην Ιταλία. «Από την επαφή μου με την Επικούρεια φιλοσοφία αντιλήφθηκα ότι εκείνη είχε άμεση σχέση με τα ευρήματα της σύγχρονης επιστήμης σε όλα τα ερευνητικά πεδία. Από την Ατομική Φυσική και τη Χημεία των μορίων, μέχρι την Εξελικτική Βιολογία και τη Νευροβιολογία ως βάση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Έτσι, άρχισα να συνδέω με διάφορους επιστημονικούς κλάδους όσα υποστήριζε ο Επίκουρος, να μελετάω τον τρόπο με τον οποίο η φιλοσοφία του επηρέασε τους ανθρώπους που προχώρησαν σε επιστημονικές ανακαλύψεις, όπως τον Γαλιλαίο στο χώρο της Αστρονομίας, τον Μπόυλ στη Χημεία, τον Νεύτωνα στη Φυσική, το Δαρβίνο στην Εξελικτική Βιολογία, και να γράφω σχετικά δοκίμια για την Ιστορία κάθε Επιστήμης», εξηγεί ο καθηγητής Γιαπιτζάκης. Σε αυτό το πλαίσιο διερεύνησε την αντιστοιχία μεταξύ της Επικούρειας Φιλοσοφίας και της γνωσιακής και υπαρξιακής ψυχοθεραπείας μέσω της Νευροβιολογίας. «Προσπάθησα να διακρίνω αν η συγκεκριμένη φιλοσοφία ταιριάζει στην ανθρώπινη φύση ή αν είναι απλά μια ανυπόστατη θεωρία. Είδα λοιπόν ότι όχι μόνο ταιριάζει, αλλά και αποτελεί την καλύτερη αξιοποίηση των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Αν, για παράδειγμα, κάποιος επιθυμεί αγαθά χωρίς όριο, ή βιώνει συναισθήματα στην υπερβολή τους, ή έχει ψεύτικες ιδέες (ιδεοληψίες και αυταπάτες) που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, τότε προκαλεί τη δυστυχία του και κατ’ επέκταση τη δυστυχία των άλλων. Δηλαδή πρώτα αυτοκαταστρέφεται και ύστερα καταστρέφει τους άλλους και τελικά την κοινωνία. Αν μάθει όμως να χειρίζεται τις νοητικές του ικανότητες με φρόνηση, δηλαδή με πρακτική σοφία και όχι θεωρητική, τότε μπορεί να διορθώσει τα ελαττώματά του, τις λανθασμένες ιδέες που έχει, να βελτιωθεί ως άνθρωπος και να έχει καλύτερη σχέση με τους γύρω του. Τότε οδηγείται στην ευτυχία και αποτελεί κομμάτι μιας δυναμικής κοινωνίας που μπορεί να αντεπεξέλθει στα πάντα, ακόμη και σε περιόδους οικονομικής και ηθικής κρίσης», συμπληρώνει ο ερευνητής…

Ιστορία 3η: Στα τέλη του 2010 ο καθηγητής Γιαπιτζάκης, έχοντας βαθιά γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, αποφασίζει να μεταφράσει το βιβλίο “Περί παρρησίας” του Φιλόδημου, γιατί το θεωρεί πνευματικό αντίδοτο στην Ελλάδα της κρίσης. Ταυτόχρονα, πλαισιώνει το μεταφρασμένο κείμενο με εκτενή εισαγωγή που συνδέει την Επικούρεια Φιλοσοφία με τη σύγχρονη Νευροβιολογία και τη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία. Δουλεύει μόνο κατά την περίοδο των καλοκαιρινών του διακοπών και ξοδεύει τρία ολόκληρα καλοκαίρια. Το κάνει πρώτα για δική του ευχαρίστηση και μετά ως αντίδραση σε όσα βιώνει η χώρα μας, όπως ο ίδιος λέει: «Από το να γκρινιάζω συνέχεια, να καυγαδίζω με τους άλλους και να βγαίνω στους δρόμους να διαδηλώνω άσκοπα, θεώρησα πως ήταν ο καλύτερος τρόπος να δείξω, σε όσους φυσικά θέλουν να δουν, πως υπάρχει και άλλος δρόμος βελτίωσης της κοινωνίας μέσω της κοινής ωφέλειας. Είναι ο δρόμος της Επικούρειας ψυχοθεραπείας που μας βοηθά μέσω της φρόνησης και της αρετής να γίνουμε όχι μόνο καλύτεροι αλλά και αληθινά ευτυχισμένοι μαζί με τους άλλους. Όχι μόνοι μας. “Σωζόμαστε μέσω των άλλων”, λέει ο Επίκουρος και δοξάζει τη φιλία μεταξύ των ανθρώπων, περίπου κατ’ αντιστοιχία με το “Αγαπάτε αλλήλους” του Ιησού». Το βιβλίο με τον τίτλο «Φιλόδημος: Περί Παρρησίας - Επικούρεια Ψυχοθεραπεία» σε Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Χρήστου Γιαπιτζάκη κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Θύραθεν» και θα παρουσιαστεί στο αθηναϊκό κοινό στις 28 Δεκεμβρίου, στις 17:30, στον Ιανό. Εκτός από το συγγραφέα για το βιβλίο θα μιλήσουν από το ΕΚΠΑ οι: Γιώργος Χρούσος Καθηγητής Παιδιατρικής, Γιάννης Ζέρβας Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής, Βαγγέλης Πρωτοπαπαδάκης Επίκουρος Καθηγητής Φιλοσοφίας, Άννα Παγοροπούλου Επίκουρη Καθηγήτρια Ψυχολογίας και η δικηγόρος και Μέλος του “Κήπου Αθηνών” Ελένη Καπράλου.

Λίγα λόγια για το συγγραφέα

Ο Χρήστος Γιαπιτζάκης είναι Επίκουρος Καθηγητής Νευρογενετικής στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με σπουδές στην Βιολογία, Οδοντιατρική και Ιατρική Γενετική. Είναι ο μοναδικός στην Ελλάδα που ειδικεύεται τόσο στα κληρονομικά νευρολογικά νοσήματα όσο και στα σύνδρομα της κεφαλής, ενώ υπήρξε ο πρώτος επιστήμονας που πραγματοποίησε στην Ελλάδα έρευνα αρχαίου DNA, η σημασία της οποίας αναγνωρίστηκε διεθνώς. Συμμετέχοντας σε διεπιστημονική ομάδα, μελέτησε DNA απομονωμένο από αρχαίο σκελετικό υλικό και ταυτοποίησε τον υπεύθυνο μικροβιακό παράγοντα του Λοιμού των Αθηνών κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, που ήταν Σαλμονέλλα του τυφοειδούς πυρετού. Ο Καθηγητής είναι ιδρυτικό μέλος των Φίλων της Επικούρειας Φιλοσοφίας «Κήπος των Αθηνών» (2009) και ένας από τους οργανωτές του ετήσιου Πανελληνίου Συμποσίου Επικούρειας Φιλοσοφίας (από το 2011). Είναι επίσης, Μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας, στο Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας, στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CF%81%CE%AE%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82_%CE%93%CE%B9%CE%B1%CF%80%CE%B9%CF%84%CE%B6%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82)

Ημερησία